Fizjologiczne podstawy wysiłku fizycznego w narciarstwie wysokogórskim

Fot. Michele Boscacci źródło: http://www.sportdimontagna.com/skialp/i-livelli-dello-scialpinista-moderno

Sportowe narciarstwo wysokogórskie to piękna i wymagająca dyscyplina, którą warto omówić ze względu na warunki odbywania treningów oraz startów czyli uwzględniając specyfikę wysiłku fizycznego. Analizując specyfikę ruchu narciarza wysokogórskiego można stwierdzić, że ma on charakter ogólnoustrojowy ponieważ angażuje największe grupy mięśniowe człowieka. W związku z powyższym uprawianie tej dyscypliny na wysokim poziomie sportowym uzależnione jest głównie od sprawnego mechanizmu tlenowego. Zawodnicy narciarstwa wysokogórskiego uprawiający konkurencje, w których wysiłki startowe są długotrwałe takie jak : start indywidualny , w teamach czy vertical muszą cechować się wysokim poziomem wydolności aerobowej (tlenowej). Wydolności rozumianej jako zdolności organizmu do wykonania pracy fizycznej o możliwie największej mocy, w zależności od o czasu trwania wysiłku. W przypadku wydolności aerobowej (tlenowej) jest to wysiłek submaksymalny. Zawodnicy konkurencji sprint muszą oprócz wydolności tlenowej (aerobowej) dodatkowo cechować się wysokim poziomem wydolności anaerobowej (beztlenowej). Wskaźnikiem umożliwiającym ocenę wydolności jest czas kontynuowania wysiłku w danym przedziale mocy bez względu czy jest to wysiłek tlenowy (aerobowy) czy beztlenowy (anaerobowy) . Z racji, że największą popularnością cieszą się klasyczne starty, skupię się głównie na wydolności tlenowej i postaram się opisać ją w jasny sposób.

Wydolność tlenowa (aerobowa) określana jest przy pomocy VO2max. VO2max jest to największa ilość tlenu, jaką może pobrać organizm w ciągu jednej minuty , podczas maksymalnego wysiłku fizycznego. W pierwszej kolejności otrzymujemy wartość globalną, czyli VO2max w l/min (litrach na minutę). Jednak dopiero uwzględnienie wagi osoby badanej czyli przeliczenie l/min na kg masy ciała daje wartość względna czyli tą właściwą do oceny tlenowych możliwości wysiłkowych. Wśród narciarzy wysokogórskich VO2max cechuje się wysokim poziomem. Poziom ten u zawodników przeciętnych rozpoczyna się w okolicy 70 ml/kg/ minuty. Zawodnicy z czołowych miejsc w Pucharze Europy , Mistrzostw Europy i Świata posiadają maksymalny minutowy pobór tlenu ( VO2max) powyżej 75 ml/kg/ min. Doskonałym przykładem jest młody zawodnik Michele Boscacci, członek Włoskiej kadry narodowej, którego maksymalny minutowy pobór tlenu (VO2max), wynosi 77 ml/kg/min. Nie sposób w tym miejscu nie wspomnieć o niesamowitym zawodniku jakim jest wielokrotny tryumfator zawodów PŚ i PE, członek Hiszpańskiej kadry narodowej w narciarstwie wysokogórskim, legenda biegów górskich Kilian Jornet, u którego regularnie podczas badań rejestruje się VO2max powyżej 90 ml/kg/min, co jest ewenementem na skalę światową biorąc pod uwagę wszystkich sportowców na Świecie.

Kilian Jornet. Badanie terenowe przy pomocy przenośnego ergospirometru. Źródło: www.youtube.com/watch?v=uCfKG5IWPCU

Badanie maksymalnego minutowego poboru tlenu VO2max, umożliwia poznanie poziomu progów metabolicznych aerobowego prościej mówiąc tlenowego AT (Aerobic Threshold) oraz anaerobowego -czyli beztlenowego AnT (Anaerobic Threshold) nazywany również progiem niekompensowanej kwasicy metabolicznej. Wspomniany próg aerobowy AT stanowi granicę pomiędzy energetyką opartą w głównej mierze na przemianach tlenowych a przemianach w których znaczenia nabierają przemiany anaerobowe. Powyższy próg, nie odgrywa większej roli w procesie sterowania treningiem ponieważ jest to intensywność nie wystarczająca do kształtowania i utrzymywania wydolności tlenowej. Istotny jest natomiast drugi próg metaboliczny anaerobowy AnT, oddzielający strefę przemian mieszanych, w której to powstający kwas mlekowy (mleczan) ulega całkowitej neutralizacji przez rezerwy alkaiczne krwi (utrzymywanie homeostazy) , a strefą przemian beztlenowych, w której produkcja mleczanu przewyższa możliwości neutralizacji, co w efekcie prowadzi do zaburzenia homeostazy (spadku pH ), a w końcowym rezultacie do spadku wydolności.

Poznanie progu AnT pozwala więc określić moment osiągniecia maksymalnej intensywności pracy i umożliwia wykonywanie długotrwałego wysiłku trwającego kilka godzin. Oba progi w zależności od poziomu wytrenowania zawodników przekraczane są na różnych poziomach. Pierwszy AT występuje na poziomie ok. 50-60% VO2max lub 70% HRmax , drugi AnT waha się w przedziale 65-90% VO2max lub 85% HR max, w tym miejscu należy jednak zaznaczy, że w literaturze specjalistycznej wśród autorów można spotkać wiele różniących się wartości. Najdokładniejszym sposobem wyznaczenia Vo2max jest badanie wydolnościowe, metodą bezpośrednią o stopniowo wrastającej intensywności tzw. test do odmowy przy użyciu analizatora gazów- ergospirometru.

U zawodników narciarstwa wysokogórskiego pierwszy próg AT przekraczany jest najczęściej powyżej przytoczonych wartości na poziomie ok 70-75 % VO2max a drugi próg AnT na poziomie ok. 90 % VO2max. Jeżeli chodzi o intensywność wysiłku narciarza wysokogórskiego w trakcie zawodów to ok. 60-70 % czasu wysiłku spędza w strefie wysokiej intensywności a 10 % w strefie umiarkowanej co podkreśla wytrzymałościowy charakter dyscypliny. W tym miejscu warto wytłumaczyć znaczenie słowa wytrzymałość. Wytrzymałość rozumianą jako zdolność organizmu do możliwie długiego wykonywania pracy fizycznej w określonym zakresie mocy , w tym przypadku oparty na aerobowym potencjale energetycznym.

Fot. Piotr Stolarczyk Tatra Camp Team, instruktor narciarstwa wysokogórskiego PZA w trakcie zjazdu. Źródło: www.rohace.eu

Profil trasy w narciarstwie wysokogórskiego ma charakter zmienny, tzn. po podejściach następują odcinki jazdy w dół w trakcie których zmniejsza się intensywność i jest możliwa regeneracja. Wyjątek stanowią ciężkie zjazdy poza trasą przygotowaną w trudnym terenie w trakcie których przeważają przemiany beztlenowe (anaerobowe). W trakcie zawodów mamy do czynienia z wysiłkiem progowym ( HR ok. 85-90% HRmax) kontynuowanym, dzięki zachowaniu równowagi funkcjonalnej ,,steady state” czyli stanu równowagi czynnościowej organizmu, który utrzymywany gwarantuje zachowanie zdolności do wysiłku przez dłuższy czas.

Analizując narciarstwo wysokogórskie pod względem wykorzystywanych źródeł energii w trakcie wysiłku, przeważają przemiany aerobowe, wykorzystujące zgromadzone węglowodany w formie glikogenu mięśniowego, wątrobowego i lipidów . Warto jednak zwrócić uwagę na czas zjazdów w trudnym terenie, które trwają ok 4% całkowitego czasu pracy fizycznej , w którym to przeważają przemiany anaerobowe (beztlenowe), czyli mało wydajnego beztlenowego rozkładu glikogenu, którego produktem ubocznym jest gromadzenie się wspomnianego mleczanu stąd znaczenia nabiera dobre przygotowanie zjazdowe. .

Reasumując narciarstwo wysokogórskie z wyjątkiem jednej konkurencji sprintu wymaga wysokiej sprawności układu oddechowego w tym wysokiego VO2max i sprawnego układu krążenia, który jest determinantem ostatecznego rozprowadzenia natlenionej krwi do pracujących tkanek (mięśni). Opisany charakter dyscypliny, parametry fizjologiczne zawodników, świadczą o wyjątkowych korzyściach związanych z uprawianiem rekreacyjnym czy też sportowym tej pięknej dyscypliny. Jest to o wiele atrakcyjniejsza zimowa forma aktywności w porównaniu z narciarstwem biegowym czy narciarstwem alpejskim. Narciarstwo wysokogórskie, skituring to również możliwość wykorzystania warunków wysokogórskich (hipoksji hipobarycznej) w treningu, dający możliwość polepszenia zdolności wysiłkowych i wskoczenia na wyższy poziom. Narty skiturowe to doskonały bodziec treningowy i urozmaicenie treningów (trening ogólnorozwojowy) w okresie przygotowawczym (budowanie bazy tlenowej oraz siły). Umożliwia zwiększenie lub podtrzymanie wysokiego poziomu wydolności aerobowej w takich dyscyplinach wytrzymałościowych jak: biegi długodystansowe, górskie, biegi ultra , kolarstwo , kajakarstwo , wioślarstwo itd. Jeżeli chcesz spróbować skituringu , narciarstwa wysokogórskiego pod okiem profesjonalistów Tatra Camp zapoznaj się z ofertą.

Źródła:

Klimek A.T. Wydolność fizyczna, wytrzymałość i tolerancja wysiłkowa w kontekście terminologii stosowanej w fizjologii sportu. 2008, Wychowanie Fizyczne i Sport, vol, 52, nr 1, s.51-54.

Tosi P, Leonardi A, Schena F. The energy cost of ski mountaineering: effects of speed and ankle loading. Journal of Sports Medicine and Physical Fitness. 2009 Mar;49(1): 25-29

Tosi P, Leonardi A, Zerbini L, Rosponi A, Schena F. Energy cost and efficiency of ski mountaineering. A laboratory study. Journal of Sports Medicine and Physical Fitness 2010 Dec;50(4): 400-406

Schenk K, Faulhaber M, Gatterer H, Burtscher M, Ferrari M. Ski mountaineering competition: fit for it?. 2011 Clinical Journal of Sport Medicine. March;21(2): 114-118

www. kilianjornet.com