Sprzęt do uprawiania narciarstwa wysokogórskiego, skialpinizmu i narciarstwa tourowego. Część 2- but

Buty skitourowe, to połączenie narciarza z nartami lub jak inni twierdzą to "cześć nart". Nie ulega wątpliwości, że buty mają większy wpływ na jakość naszej jazdy niż same narty.

Jak dobrać buty i na co zwrócić uwagę przy wyborze tego elementu?

Zanim odpowiemy sobie na to pytanie powinniśmy poznać ich budowę, działanie, jak również zadać sobie pytanie: co od nich oczekujemy?

Czym są buty skitourowe?

To pewnego rodzaju uchwyt (dzwignia) dzięki któremu twoje stopy i nogi mogą kontrolować narty. Sterowanie odbywa się poprzez odpowiedni nacisk nogi na różne cześci buta. Ponadto buty skitourowe to również element, dzięki któremu poruszamy się pod górę na nartach tourowych lub czasem bez nich.

Buty skitourowe to kompromis między sztywnością a ruchomością.

Po pierwsze musimy wiedzieć i znać swoje możliwości narciarskie, gdzie i jakie tereny odwiedzamy najczęściej podczas sezonu zimowego, jakie nachylenia pokonujemy podczas zjazdów. Czy but ma być wykorzystywany bardziej do podchodzenia, zjazdów, czy w czasie zawodów? Te pytania to klucz przy ich wyborze.

But skitourowy na przestrzeni lat ewoluował i obecnie to skomplikowana budowa, innowacje i nowości techniczne, jak również niesamowicie niska waga. Po krótce tak można by go było przedstawić.

Jeśli chodzi o materiały z jakiego buty są obecnie produkowane, to prym wiodą : carbon, pebax, grilamid. Oczywiście dochodzą inne z których wykonane są botki, podeszwy, czy klamry. Nie będę tutaj rozwodził sie nad ich budową i materiałami z jakich powstają. Poszczególni producenci wiedzą jak wykorzystać te materiały by klient był zadowolony. Skupię się natomiast na pewnych cechach, które są ważne z punktu widzenia użytkowania.

Obecnie na rynku znajduje się wiele modeli, a firmy widząc zwiększającą się modę na ten rodzaj spędzania wolnego czasu wypuszczają na rynek raz po raz nowe wzory i modele.

Obok butów damskich i typowo męskich pojawiły się również modele dla dzieci. Znajdziemy również modele przeznaczone bardziej do turystyki, free ride czy buty typowo zawodnicze.

Jeśli chodzi o cechy butów skitourowych jedną z nich jest sztywność.

Sztywność, to jeden z tych elementów, który odpowiada za jazdę. Wybierając buty musimy pamiętać, że tak jak w butach narciarskich, im większy narciarz i większa waga, tym większa sztywność, im lepsze nasze umiejętności i bardziej agresywna jazda tym ta sztywność może być wyższa. Jeśli jesteśmy początkującymi narciarzami powinniśmy wybierać buty o niższej sztywności (oczywiście do pewnej granicy). Jazda w terenie, po miękkim i głębokim śniegu będzie dla takich osób o wiele przyjemniejsza i skuteczniejsza.

Drugą cechą odpowiadającą za skuteczną jazdę jest pochylenie buta do przodu. Mało osób zwraca na to uwagę, a ma to istotny wpływ na naszą jazdę.

Pewne modele butów skitourowych mają możliwość regulacji tej cechy.

Pochylenie buta do przodu w różnych modelach jest wielostopniowe i waha się od około 15 stopni do nawet 22 stopni (Scarpa F1).

Modele butów skitourowych - przykłady.

Należy również wspomnieć o fakcie, iż kobiety są zazwyczaj bardziej masywne w okolicy bioder i górnej części ud niż mężczyźni, co prowadzi do przesuwania środka ciężkości do tyłu podczas jazdy (zginania się w dół). Dlatego, lepiej będą sobie radzić podczas jazdy w butach o większym pochyleniu butów do przodu. Pamiętajmy również, że grubsze mięśnie łydek lub krótsze podudzia powodują efekt odwrotny - wówczas potrzebujemy pochylenia mniejszego.

Wybierając buty skitourowe, zwróćmy uwagę na fakt, że różne modele butów posiadają różną szerokość. Jest to cecha, na którą należy zwrócić uwagę podczas wyboru buta. Odpowiednie dopasowanie, nie tylko rozmiaru ale i szerokości to sprawa indywidualna każdego narciarza.

Na sztywność buta podczas jazdy ma wpływ również system blokowania ( głównego zapięcia) buta. Producenci prześcigają się w różnego rodzaju rozwiązaniach od tradycyjnych klamer, systemu "boa", po systemy "ultra lock". Patrząc z punktu widzenia praktyka, ważne jest by system ten był prosty i szybki w obsłudze, niezawodny i współgrał z innymi elementami naszego wyposażenia. Mam tutaj na myśli choćby spodnie skitourowe, które często są wąskie lub nie posiadają odpowiedniego otworu na takową klamrę. Wówczas użytkownik ma problem z zapinaniem buta do zjazdu lub rozpinaniem buta gdy zaczyna podejście.

Pochylenie buta do przodu (w trakcie jazdy) i sztywność przestaje mieć znaczenie gdy przechodzimy do podchodzenia. Wówczas klamra "główna" i system odpowiadający za sztywność buta podczas jazdy zostają rozpięte. Oczywiście gdy mamy na nodze buty bardziej freeride, efekt ten będzie mniej wyczuwalny ze względy na większą ilość klamer w bucie i lepsze "trzymanie" nawet po rozpięciu i przejściu do podchodzenia.

Tak oto przechodzimy do kolejnej cechy jaką jest ruchomość buta.

Jest to jedna z najważniejszych cech butów skitourowych zważywszy na fakt, iż często nasze przejście składa się w znacznym stopniu z podejścia.

Efektywność naszego kroku skitourowego to efekt tej ruchomości. Najlepiej zobaczymy wykorzystanie tej ruchomości obserwując zawodników w skialpinizmie - tam krok musi być efektywny i w zależności od nachylenia trasy taką efektywność uzyskujemy. Przy mniejszym nachyleniu stoku krok staje się dłuższy co powoduje szybsze pokonywanie trasy, gdy zaś nachylenie to się zwiększa ruchomość w stawie skokowym powoduje efektywniejsze poruszanie się w "pionie".

Obecnie ruchomość cholewki w bucie skitourowym, a co za tym idzie stawu skokowego to wartość nawet ponad 70 stopni (model DNA Pierre Gignoux).

Przy omawianiu skorupy buta skitourowego należy jeszcze wspomnieć o modelach typowo "race".

Wiele osób kupując taki model zwraca uwagę na lekkość, jednak zapomina że są to modele przeznaczone do startu w zawodach i pewne rozwiązania nie sprawdzą się nam przy dłuższych przejściach skitourowych.

Mam tu na myśli choćby cieńsze ścianki skorupy, cieńszy botek wewnętrzny, brak języka i osłony w tylnej części buta, które zapobiegają wpadaniu śniegu do buta. Dodatkowo, intensywność ruchu podczas zawodów i czas jaki zawodnik spędza na trasie są niewspółmierne do tego jak to wygląda podczas całodniowego przejścia na skitourach. To wszystko powoduje często że dłuższe przebywanie na mrozie będzie skutkowało brakiem komfortu termicznego naszych stóp i finalnie nas samych. Pamiętajmy o tym wybierając buty dla siebie.

Jeśli chodzi o pewien rodzaj ruchomości nie możemy tutaj zapomnieć o systemie, który współdziała z wiązaniami skitourowymi. Obecnie producenci w większości modeli oprócz tradycyjnych "rantów"montują również system Low Tech. Trend do zmniejszania wagi sprzętu skitourowego jako całości również tu obserwujemy. Dlatego obecnie buty skitourowe można dopasować do różnego rodzaju wiązań skitourowych(zarówno "szynowych" jak i "low tech").

Pamiętajmy jednak, aby sprawdzić czy nasze buty dobrze wspódziałają z takimi wiązaniami. Tyczy się to również współpracy z takim sprzętem jak raki.

Kolejną składową buta skitourowego jest botek wewnętrzny i jego wkładka, o której wielu zapomina.

Modele botków do butów skitourowych - przykłady

Dlaczego wspominam o wkładce, a dlatego, iż dopasowanie botka do naszej stopy to oprócz odpowiedniej skorupy, również odpowiedni botek i sama wkładka.

Ile to już informacji ukazało się na forach i dotyczy termoformowania botka, a niewielu wspomina, że problem ze stopą to odpowiednie dopasowanie samej wkładki.

Wiadomo nie od dziś, że cała siła skrętu naciska na podeszwy stóp, co za tym idzie powinniśmy jak najlepiej dopasować wkładki do swoich stóp. Takie dopasowanie nie dopuści do przekręcania stawów skokowych czy spłaszczania lub nadmiernego wyginania stóp podczas zwiększania lub zmniejszania się siły z jaką stopy działają podczas jazdy i podchodzenia. Przy odpowiednim dopasowaniu wkładek nasza jazda będzie efektywniejsza i bardziej wydajna a wygoda poruszania się niewątpliwie lepsza. Pamiętajmy, że aby dopasować wkładkę do swoich stóp gdy mamy chroniczne problemy ze stopami np. młotkowate palce, niestabilność stopy lub bardzo wysokie podbicie ,powinniśmy udać się do specjalisty.

Należy również mieć na uwadze to, że nasze stopy to bardzo skomplikowany układ i stopa różnie zachowuje się w tych samych butach np. po okresie dłuższego niebycia na skitourach. Bieganie, jazda na rowerze czy innego rodzaju aktywności powodują, że stopa zmienia swój kształt i dostosowuje się do konkretnego użytkowania.

Więc nie bądźmy zdziwieni, że buty nas uciskają lub nie pasują jak dawniej. Często takie zmiany zachodzą podczas już jednego dnia.

Formowanie samego botka o ile tak przewiduje producent, to sprawa równie ważna, jednak lepiej przed formowaniem przejść kilka godzin w takim botku i zobaczyć jak taki botek współgra z naszymi stopami. Może się okazać, że nie jest konieczne takie formowanie.

Gdy takie formowanie musimy wykonać, zwróćmy się do odpowiedniego specjalisty, który posiada wiedzę i sprzęt( nie mam tutaj na myśli piekarnika w kuchence :).

Obecnie botek skitourowy dzięki zastosowanym materiałom i rożnego rodzajom dopasowania ( termoformowanie, sznurowanie, rzepy itp.) to wygoda, komfort cieplny oraz zadowolenie podczas wędrówek na nartach.

Odnośnie butów używanych.

Na co zwrócić uwagę wybierając używane buty skitourowe - kupowane często na rynku wtórnym(giełdy, aukcje internetowe itp.).

Musimy pamiętać, że but używany to but wyeksploatowany ( w zależności od czasu takiej eksploatacji i intensywności), który nie będzie spełniał swoich cech. Ze względu na intensywność tego rodzaju dyscypliny musimy również pamiętać o sprawach higieny. Botki w takich używanych butach powinny być wymienione na nowe ( mamy wówczas pewność, że są tylko dla naszych stóp). Nowe botki, to również gwarancja lepszego trzymania stopy podczas jazdy, czy podchodzenia.

Kolejną cechą na jaką powinniśmy zwrócić uwagę, to stan podeszwy, elementów kompatybilnych z wiązaniami, czy rakami (specjalne wejścia czy ranty). Od nich zależy niejednokrotnie czy wiązania będą nam dobrze działać i czy przykładowo raki zapinać się będą bez przeszkód. To również nasze bezpieczeństwo w górach.

Jeśli chodzi o buty, pamiętajmy, że perfekcja w tej materii jest po prostu nieosiągalna.

Dla jednych konkretny model to "zbawienie" i nie zawsze będzie to również zbawieniem dla drugiej osoby. Jedni użytkownicy preferują buty z większa ilością klamer inni wolą buty z mniejszą.

Pamiętajmy, że często to jakie mamy umiejętności narciarskie warunkuje dobranie odpowiedniego buta - również skitourowego. Nie kupujmy w ciemno modelu bo nam się podoba lub cena jest niska, lecz zbierzmy kilka opinii o nim- możemy tylko zyskać.

Ktoś kto dopiero zaczyna przygodę z narciarstwem skitourowym nie powinien brnąć w buty typowo zawodnicze, czy takie które będą dla Niego "kotwicą".

Muszą być wygodne, ważyć niezbyt wiele - uwieżcie, nie ma przyjemności w chodzeniu w ciężkich butach ( hasło : " waga ma znaczenie" - cały czas aktualne:).

Jeśli zaczynasz swoją przygodę z narciarstwem tourowym, narciarstwem wysokogórskim czy skialpinizmem, a nie wiesz na co zwrócić uwagę - służymy radą.

Piotr Stolarczyk

Instruktor Narciarstwa Wysokogórskiego PZA