Poznaj nazewnictwo i historię narciarstwa wysokogórskiego na świecie.

Definicje w literaturze fachowej.

W Polsce wśród grona zwolenników narciarstwa wysokogórskiego można spotkać wiele nazw potocznych takich jak „foczenie”, ,,chodzenie na tourach”, „chodzenie na fokach”. Nazwy te są zrozumiałe w środowisku górskim, jednak dla większości ludzi będą to pojęcia niezrozumiałe.

Próby opisu omawianej dyscyplin w literaturze fachowej były podejmowane wiele razy pod różnymi odmiennymi nazwami. Jako jeden z pierwszych usystematyzowania pojęcia podjął się Wenerski, który narciarstwo wysokogórskie określa, jako „szereg form działalności narciarskiej, którym wspólną cechą jest aktywność z dala od wyciągów

i wytyczonych tras, w terenie trudnym, dostępnym jedynie wspinaczom”.

Wyróżnia on trzy jego formy:

1. Wysokogórską turystykę narciarską, wywodząca się w prostej linii

z działalności narciarskiej zapoczątkowanej w górach przez człowieka. Wenerski utożsamia z nią najstarszą formę uprawiania narciarstwa

w Polsce, zapoczątkowaną przez prekursorów Stanisława Barabasza

i Mariusza Zaruskiego.

2. Narciarstwo ekstremalne, polegające na zjazdach po bardzo stromych stokach w trudnym terenie.

3. Alpinizm narciarski, rozumiany jako narciarstwo uprawiane w trakcie działalności wspinaczkowej, zarówno w formie wspomagającej jak

i urozmaicającej tę działalność.

Próbę zdefiniowania narciarstwa wysokogórskiego podjęli również Radwańska-Paryska i Paryski twórcy Wielkiej Encyklopedii Tatrzańskiej. Definiują oni narciarstwo tatrzańskie lub taternictwo narciarskie, jako „pokonywanie na nartach trudnego terenu górskiego (trudne wejścia na szczyty, trawersy ścian lub pasm górskich, zjazdy ścianami śnieżno-lodowymi lub stromymi żlebami itd.), często z użyciem czekana i liny do asekuracji (lub zjazdu), nawet spadochronu hamującego pęd”. Najtrudniejsze z takich przejść określają terminem narciarstwo ekstremalnego.Opisują również alpinizm narciarski, jako odmianę taternictwa narciarskiego stosowaną na terenie Alp.

Najczęściej stosowana definicja narciarstwa wysokogórskiego pochodzi ze wstępu do przewodnika autorstwa Życzkowskiego i Wali:

,,Przez narciarstwo wysokogórskie określamy poruszanie się na nartach

w wysokogórskim terenie otwartym całych Tatr Wysokich, Zachodnich

i Bielskich. Według stosowanej tu terminologii alpejskiej, przez teren otwarty uważamy obszar poza przygotowanymi trasami narciarskimi.

Trasy narciarskie traktowane są, jako teren zamknięty, na którym za bezpieczeństwo użytkowników odpowiadają służby nadzorujące.

Przez ski alpinizm rozumiemy: zjazdy w terenie eksponowanym, grożącym niebezpiecznym upadkiem, a także zjazdy połączone

z wejściami wspinaczkowymi lub zjazdy wymagające użycia sprzętu wspinaczkowego i asekuracyjnego (niekiedy także podczas podejścia).

Dla uzupełnienia dodajmy, że termin narciarstwo ekstremalne

(ski - extreme) rozumiemy, jako pokonywanie zjazdów o wysokim stopniu trudności. ”

W zagranicznej literaturze spotykamy inne interpretacje ski alpinizmu. Słowacy używają terminu ,,Skialpinismus” czyli „pokonywanie na nartach górskiego (alpejskiego) terenu, poza przygotowanymi dla narciarzy zboczami (zaliczyć tutaj można formy turystyki narciarskiej

i narciarstwa wysokogórskiego). Później także każda czynność narciarska

i górska z nartami, w wymagającym terenie”. Słowacy używają także terminu ,,Skiextrém” do określenia narciarstwa ekstremalnego, najtrudniejszej formy ski alpinizmu. Międzynarodowym uniwersalnym terminem określającym narciarstwo wysokogórskie jest „ski - mountaineering”, który powszechnie stosowane jest na całym świecie.

W dosłownym tłumaczeniu rozumiany, jako narciarstwo wspinaczkowe

i obejmuje góry całego świata.

Fot. Wycieczka narciarzy (źródło: www.muzeumtatrzanskie.com.pl)

Zrozumienie genezy powstania narciarstwa wysokogórskiego należy rozpocząć od sprzętu. Narty skitourowe nawiązują do nart typu arktycznego używanego przez ludy zamieszkujące wschodnie krańce północnej Syberii – po północną Skandynawię. Najstarsze znalezisko z tej grupy nart ocenianej na 4000 lat, zostało odkryte w Szwecji. Narty charakteryzowały się równą długością oraz spodami (ślizgami) podbitymi skórą renifera lub foki z włosiem zwróconym ku tyłowi, co uniemożliwiało cofanie się nart przy podejściu, zapewniając jednocześnie lepszy poślizg nart. Narty miały wówczas funkcję utylitarne, będąc niezbędnym narzędziem do przetrwania w surowych warunkach klimatycznych. Używano ich jednak na terenach podgórskich

i nizinnych.

W literaturze pierwsze zmianki stosowania nart w górach pochodzą z 18 wieku. Jeżeli chodzi o pierwszych pionierów narciarstwa wysokogórskiego to jednym z nich był John Snowshoe Thompsona, listonosz z Sierra Nevada

w Californi. Dostarczał on pocztę do wysoko położonego w górach ośrodka górniczego już w 1855 roku wykorzystując narty do podejścia i zjazdu.

W Europie pierwsze wzmianki o użyciu nart w terenie górskim pochodzą

z 1880 r. Anglik Cecil Slingsby pokonał na nartach przewyższenie 1550 m

w rejonie Keiser Pass, Norwegia. Kolejne wzmianki pochodzą z 1894 r.

w którym to niemiecki narciarz Wilhelm von Arlt uważany za ojca narciarstwa wysokogórskiego, jako pierwszy pokonał przewyższenie 3000 m , wspiął się na szczyt Rauris Sonnblick (3,103m / 10,180 feet high).

Fukcja narciarstwa wysokogórskiego na przęłomie wieków analogicznie

do całego narciarstwa przekształcała się w militarną a w połowie XIX wieku

w turystyczną i rekreacyjną osiągając w XX wieku funkcję sportową. Ludzie na terenach Skandynawii poszukując urozmaicenia biegu płaskiego zapoczątkowali ewoluowanie narciarstwa klasycznego, przenosząc je

z terenów nizinnych w tereny górzyste. Na obszarach gór skandynawskich,

a w szczególności w krajach alpejskich narty stały się sprzymierzeńcem ”odkrywców” gór. W Norweskiej wiosce Telemark dochodziło do pierwszych prób wykorzystania nart do zjazdu w formie slalomu między drzewami, gałązkami lub wstążkami. W tradycyjnej Skandynawii w której, prymat wiodło narciarstwo klasyczne zachowawczo podchodzono do nowego sposobu wykorzystania nart, skutecznie hamując rozwój nowej dyscypliny.

Dopiero popularyzacja nart w Europie w Alpach, w szybkim tempie rozwinęło tą formę narciarstwa tworząc narciarstwo alpejskie. Brak infrastruktury narciarskiej w ówczesnych latach wymuszał poszukiwanie kompromisu umożliwiającego zarówno podchodzenie jak i zjazd na nartach.

Narty z nakładanymi na ślizg pasami ze skóry renifera lub foki umożliwiały podchodzenie, natomiast zdjęcie pasów umożliwiało swobodny zjazd. Historia rywalizacji w ski - alpinizmie i organizacji pierwszych zawodów sięga końca XIX wieku i początku XX wieku oraz samych początków narciarstwa

w Europie, które postaram się przybliżyć w kolejnym artykule na blogu.

Mateusz Kulig

Instruktor Narciarstwa Wysokogórskiego PZA

Trener II klasy narciarstwa alpejskiego i klasycznego